CINEMA (HART, 2013)

Op een koude dag in maart neem ik de trein naar Leuven. Mijn slappe benen en koortsige kop ga ik te lijf met een overdosis Dafalgan, want de hardnekkige kunstliefhebber in mij wil zo nodig het werk van Saskia Olde Wolbers zien. Ooit vond ik op het internet een mooi filmpje van haar, en de huidige tentoonstelling in Museum M is een unieke kans die ik niet wil missen. Terwijl het sneeuwlandschap voorbijglijdt, luister ik naar ‘Autobahn’ van Kraftwerk. De muziek in mijn oortjes vermengt zich naadloos met de open- en dichtgaande treindeuren, de ping van de intercom en de stem van de conducteur. Kunst en leven die in elkaar overvloeien, ja, zo zou dat altijd moeten zijn. Van MP3 tot MoMA, Kraftwerk is de Kraftmayonaise tussen high art en low art. Het doet me dromen van een toekomst waarin musea de deuren opengooien voor alle vormen van kunst: high, low en alles ertussenin. Waarom niet in elk museum een concertzaaltje met wekelijks optredens van beloftevolle popgroepjes? Niet als lokkertje maar als een volwaardig onderdeel van een globale visie. En waarom ook niet een goed uitgerust cinemazaaltje waar plaats is voor een selectie van de betere film of televisiereeks? ‘Mad Men’ at S.M.A.K.!

In het station van Leuven ontwaak ik uit mijn koortsige visioenen, neem snel nog een strip Dafalgan en loop tot bij Museum M, waar op de tweede verdieping drie video-installaties van Wolbers te zien zijn. De dromerige beelden van exotische planten en bizarre interieurs passen uitstekend bij mijn licht hallucinatoire toestand. Bij elk filmpje vertelt een stem een ander verhaal: een Hollywood-actrice stort neer in het Amazonewoud, een man onderneemt een reis door Afrika op weg naar zijn broer, een Duitse professor heeft een vreemde ontmoeting met een Japanse zenmeester. Mooie beelden, bevreemdende verhalen, maar tegelijk zit ik me ook een beetje te ergeren. De filmpjes worden getoond in een loop en nergens staan vertoningsuren vermeld, zodat je er middenin valt, wat niet bevorderlijk is voor het begrijpen van deze zorgvuldig opgebouwde juweeltjes. Sommige vertelstemmen zijn bovendien in een moeilijk verstaanbaar Engels, maar ondertitels zijn er niet. De tekst staat wel in de begeleidende brochure maar in een donkere ruimte heb je daar weinig aan; gelukkig kan ik me behelpen met het ingebouwde lichtje van mijn telefoon. In een gewone cinema moeten ze zoiets niet proberen, bedenk ik. Stel je voor: ik wil naar ‘Amour’ maar er zijn geen vaste vertoningsuren en de kaartjesverkoopster zegt dat ik maar op goed geluk moet binnengaan en wachten tot de film opnieuw begint, waardoor ik natuurlijk al van bij het begin weet dat de oude man zijn vrouw zal verstikken onder een kussen (sorry voor de spoiler), en samen met mijn kaartje krijg ik ook een brochure in de handen gestopt ter vervanging van de ontbrekende ondertitels …

Enfin, over deze tentoonstelling van Saskia Olde Wolbers verder geen slecht woord. Ik kijk al uit naar haar volgende filmpjes. In een echte cinema, met goed aangeduide beginuren en ondertitels. De reclame vooraf neem ik er dan wel bij.

ONPRETTIGE BEELDEN

(HART, 2015)

Onprettige beelden

In het Mauritshuis in Den Haag zag ik een kleine tekening van Antonio Pisanello (1395-1455). Het is een studie van enkele mannen die werden opgeknoopt. Hun handen zijn op de rug gebonden, hun hoofd hangt slap op hun borst, een broekspijp is afgezakt en op de achterkant van een been is een lijn te zien die doet denken aan de naad van een kousenbroek, maar het kan ook het lichaamsvocht zijn dat uit de dode sijpelt. De tekening is een van de topstukken uit de New Yorkse Frick Collection. Ze werd door het museum aangekocht na de dood van Frick, want Henry Clay Frick (1849-1919) hield zelf niet van onaangename beelden. Hij omringde zich liever met mooi versierde vazen, fraai bewerkte klokken en bucolische landschapjes met bevallige deernen.

Frick was schatrijk geworden met de productie van cokes voor de hoogovens van Andrew Carnegie. Op zijn dertigste was hij multimiljonair. In 1892 brak een staking uit in een fabriek die hij samen met Carnegie uitbaatte. Frick probeerde de staking van de paar duizend gesyndiceerde arbeiders met harde hand te breken. Hij stuurde ’s nachts een knokploeg op hen af, er braken gevechten uit, er vielen doden en gewonden. De National Guard kwam tussenbeide, de noodtoestand werd afgekondigd. De fabriek werd heropend met niet-gesyndiceerde arbeiders.
Een woedende man drong Fricks kantoor binnen, vuurde een kogel op hem af en stak hem met een mes. Frick overleefde de aanval. Hij trok zich terug uit de zaken, om voortaan zijn ziel te balsemen met zijn verzameling mooie beelden.

Toen ik me in het Mauritshuis met al die anderen stond te vergapen aan Ingres' betoverende portret van de Comtesse d'Haussonville, de serene Maria van Van Eyck, Francesco Laurana’s marmeren hoofd van de bevallige Beatrice van Aragon, en de dromerige wolkenstudies van Constable, moest ik voortdurend denken aan al dat bloed, zweet en tranen die aan de basis liggen van het fortuin waarmee deze collectie prettige beelden werd bijeengekocht.

Hoed u voor verlichte denkers die beweren dat de kunstensector maar beter kan overgelaten worden aan rijke mecenassen. Voor je het weet krijg je alleen nog prettige, onschadelijke beelden voorgeschoteld, zorgvuldig geselecteerd door rijke kolenboeren, shampooverkopers en oliesjeiks.
In Abu Dhabi kunt u tot einde maart naar een voorproefje gaan kijken van het toekomstige Guggenheim Abu Dhabi. Seeing Through Light , heet de tentoonstelling en ze onderzoekt “the theme of light as a primary aesthetic principle in art.” Op de website zie ik een foto van een glitterbal. Veel naakt zal daar niet te vinden zijn, vermoed ik, laat staan tekeningen van opgeknoopte mannen.

Mocht u een dezer dagen zelf naar Den Haag trekken, maak dan zeker een ommetje langs het nabijgelegen Vredespaleis, de thuis van het Internationaal Gerechtshof. De bouw, begin vorige eeuw, werd volledig gefinancierd door - o ironie… Andrew Carnegie.

STREPEN (HART, 2015)

Het vuilnis stapelt zich op in de Gentse straten, de stank is niet meer te harden. Ik besluit mijn geliefde stad te ontvluchten, op zoek naar betere oorden. Zo spoel ik aan in Hasselt, een gezellig provincienest met propere straten en goedlachse mensen. Misschien vraag ik hier wel asiel. Maar eerst wil ik toch even het cultuurgehalte peilen, want een stad zonder kunst is als een kamer zonder vensters. Op de Zuivelmarkt vind ik de Eastmen Gallery. In zijn mooie ruimte geeft de galeriehouder me enthousiast uitleg over TRASH, een fijne groepstentoonstelling, samengesteld door Koen van den Broek. Het resultaat is een beetje onevenwichtig, maar dat neem ik er graag bij, want hier wordt nog vanuit de buik gewerkt, het enthousiasme druipt van de muren. Tot mijn verbazing blijkt het de enige galerie voor hedendaagse kunst in Hasselt.

“Voelt u zich hier niet eenzaam?” vraag ik.

“Toch wel een beetje,” zegt hij, “Er zijn nog wel andere cultuurplekken in de stad, maar die tonen vooral mode en design”, en hij wijst naar de overkant van de straat.

“Z33, Huis voor Actuele Kunst” lees ik op de gevel. Ik ga er een kijkje nemen en zie designmeubelen van Konstantin Grcic. Ik ben helemaal geen hokjesdenker — behalve de kippen van Koen Vanmechelen moet niets in een hok — maar design is geen actuele kunst. Dan mag je overal bordjes met don’t touch hangen, en dan mag je er in de catalogus Peter Sloterdijk en Richard Sennett bij sleuren, daar helpt geen lievemoederen aan: een stoel blijft iets om op te zitten en een wc iets om je behoefte in te doen. Misschien moet Z33 zijn naam veranderen in Huis voor Actuele Objecten.

Nee, dan is de tentoonstelling in het Modemuseum even verderop, over modeontwerper Paul Smith, wél duidelijk. Dit is mode, geen twijfel mogelijk. Ik krijg er een vrolijke blik achter de schermen van de  ontwerper, wereldberoemd geworden met zijn streepjesmotieven. De wanden op de benedenverdieping zijn helemaal bedekt met die bekende verticale strepen.

Het doet me ergens aan denken… Natuurlijk, aan de strepen van beeldend kunstenaar Daniel Buren. Is Smith dan ook een kunstenaar? Of is Buren een designer? Ik begin te twijfelen. Kunst? Design? Mode? Mijn gedachten draaien rondjes, de strepen beginnen voor mijn ogen te dansen, ik krijg hoofdpijn. Ik verlaat het Modemuseum, op zoek naar frisse lucht. Buiten kom ik terecht in een enorme mensenzee. Ik kan geen kant meer uit en word meegezogen naar de ingang van een gloednieuw gebouw — PRIMARK, staat in grote letters  op de gevel. Er wordt geduwd en getrokken. Het goedlachse is van de gezichten der Hasselaren verdwenen. De massa drijft me mee naar binnen, waar mensen elkaar te lijf gaan voor goedkoop textiel uit Bangladesh. Twee vrouwen vliegen elkaar in de haren voor een gestreept T-shirt van 2 euro.

Ik krijg een berichtje van het thuisfront: de staking is voorbij, het vuilnis wordt weer opgehaald. Ik ontvlucht Primark langs de nooduitgang en rijd opgelucht naar huis. Hasselt mag dan netter zijn, op het gebied van kunst heeft Gent nog altijd een paar streepjes voor.

CREATIEF MET KERSTBAL 

(Tien tips om het in 2014 te maken als hedendaags kunstenaar)

(HART, 2013)

1. Schilder een serie stillevens met kerstballen, in de stijl van Goya, Manet of Morandi. Verwijs in de catalogus naar de rijke traditie van de schilderkunst en van het stilleven in het bijzonder. Bij vragen over de keuze voor je ongewone onderwerp hul je je slechts in een ironisch stilzwijgen.
2. Kun je niet schilderen, maak dan een filmpje. Projecteer op een groot scherm een kerstbal die in slow motion stuk valt op de grond, waarbij het geluid door de vertraging klinkt als een kernexplosie. Citeer in de begeleidende brochure iets uit ‘De Spektakelmaatschappij’ van Guy Debord.
3. Hanteer je niet graag een camera, gebruik dan bestaande beelden, bij voorkeur oude 8mm-filmpjes. Zoek een schattig amateurfilmpje van een gezin dat een kerstboom versiert en voeg er een stem aan toe die voorleest uit een handleiding voor een wekkerradio — maar als u geen wekkerradio hebt is een broodrooster ook goed.
4. Hou je van wat meer knip- en plakwerk, maak dan een avondvullende compilatie van alle mogelijke kerstscènes uit films, televisiereeksen en reclamefilmpjes. Vul aan met een bundel teksten van Barthes en Foucault die alles in het juiste perspectief plaatst.
5. Ben je avontuurlijker aangelegd, trek dan naar een kerstballenfabriek in China. Verzamel er zo veel mogelijk materiaal over productieproces, sociale omstandigheden, geschiedenis en architectuur. Terug thuis gooi je alles willekeurig door elkaar, in lichtboxen, vitrinekasten en videoprojecties tot niemand nog een verband ziet. Noem het een persoonlijk artistiek onderzoek.
6. Wil je wat meer aandacht, doe dan iets met de Holocaust. Gooi alle kerstballen van de kerstboom in het plaatselijke shopping center op de grond, vervang ze door Jodensterren en spreek je verontwaardiging uit over de lakse houding van de Katholieke Kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beetje vergezocht maar niemand zal je tegenspreken. Maakt bovendien kans op de Arkprijs van het Vrije Woord.
7. Ben je niet zo’n sociaal geëngageerd type, focus dan op materialen en texturen. Bedek de vloer van een galerie met een paar duizend kerstballen, die bij nader inzien geen kerstballen zijn omdat je ze in brons liet gieten en polieren waardoor ze net kerstballen lijken. Dit kost je weliswaar een fortuin maar het is een goede investering en het publiek zal nooit meer zeggen "Dat kan ik ook."
8. Wil je doorbreken als vrouwelijke kunstenaar, doe dan iets met de positie van de vrouw in het mannelijke kunstenbastion. Een performance valt te overwegen, waarbij je je uitkleedt, twee kerstballen en een piek voor je lenden bindt en een pop verkracht die Picasso voorstelt. Geef nadien tekst en uitleg in De Wereld Draait Door, maar hou daar wel je kleren aan.
9. Ben je niet zo bezig met jezelf, doe dan iets met je medemensen. Rol heel voorzichtig een kerstbal over de stoffige wegen van Jeruzalem naar Mekka. Aan alle mensen die je onderweg ontmoet, zeg je "Vrede op aarde aan alle mensen van goede wil". Giet dit in een hartverwarmende documentaire en vraag vervolgens een verdubbeling van je subsidies.
10. Helpt geen van bovenstaande tips, verkleed je dan als kerstbal en hang jezelf op aan de hoogste tak van de kerstboom op de Grote Markt in Brussel. Onsterfelijkheid gegarandeerd. 

STREEKMUSEUM (HART, 2013)

“Twee euro vijfenzeventig, alstublieft.”
Ik geef de kassadame een briefje van vijf en krijg netjes twee euro vijfentwintig terug, samen met mijn ticket. Twee euro vijfenzeventig … waarom geen drie, wil ik vragen – maar er zal wel een logica achter zitten, en bovendien wil ik niet moeilijk doen, want waar vind je nog zulke entreeprijzen, behalve in het Museum van Deinze en de Leiestreek.
Ik ben naar hier gekomen voor ‘Omzien’, een tentoonstelling met Vlaamse kunstenaars die in de jaren tachtig doorbraken: Ingrid Castelein, Karel Dierickx, Marc Maet, Thé van Bergen, Philippe Vandenberg, Fik van Gestel en Philip Van Isacker. In de entreehal met benauwend laag plafond blijf ik staan bij twee witte plastic tafeltjes met stoelen, model Brico-GB.
“Van wie is dit?” vraag ik aan de kassadame.
“Dat weet ik niet,” zegt ze, “maar bij mooi weer zetten we die tafeltjes en stoeltjes buiten, zodat de mensen kunnen zitten.”
Ik dank haar voor de opheldering en loop tot in een centrale ruimte, waar de echte tentoonstelling begint. Maar mijn aandacht wordt er meteen afgeleid door de merkwaardige architectuur, die doet denken aan een sporthal uit de jaren zeventig: bakstenen muren (crèmekleurig geverfd), kamerbreed tapijt (bruin, met onbestemde vlekken) en zware draagbalken uit de tijd toen er nog tropisch hout à volonté was. Ik probeer de architectuur te vergeten en begeef me naar een schilderij van Marc Maet, maar nu wordt mijn blik afgeleid door iets in een hoek aan de overkant van de zaal. Ik loop er heen en zie tot mijn verbazing een kitchenette; boven het aanrecht hangt een papier: BIJ HET BEGIN VAN DE RECEPTIE DE DEUREN VAN DE BIETENOOGST SLUITEN. Ik besluit mijn hoofd hier niet over te breken en loop op een werk van Thé van Bergen toe, als mijn pad gekruist wordt door twee vrouwelijke suppoosten, tegen de pensioenleeftijd aan, wier outfit mijn interesse opwekt: donkerblauwe pakken met roze sjaaltjes, als uit een oude SABENA-reclame. Onwillekeurig volg ik deze nostalgische verschijningen tot op de eerste verdieping, waar ik mijn zelfbeheersing terugvind en ik mijn blik weer op de schilderijen richt. Maar net wanneer ik een werkje van Fik van Gestel nader (dat tussen twee deuren hangt met de bordjes PERSONEEL en LEESZAAL), zie ik even verder om de hoek een merkwaardig tafereel: een vleeskroon met namaakworsten hangt er boven een verzameling antieke kinderwagens, een stel oude schoolbanken en een collectie jeneverflessen. Nu ben ik pas goed in de war, en ik realiseer me dat ik nog geen enkel schilderij goed heb bekeken. De tijd begint te dringen en ik loop rap terug naar beneden, tot in een andere zaal; maar wanneer ik een schilderij van Ingrid Castelein wil bekijken, zie ik boven mijn hoofd een kolossale luchter, donker en dreigend, die me ineens de adem beneemt. Het koude zweet breekt me uit en het begint te schemeren voor mijn ogen. Snel trek ik de plastic gordijnen opzij, open het raam, klauter over de geraniums naar buiten en blijf hijgend tegen de muur staan.
“Wilt u liever zitten, meneer?”
Het is de kassadame; ze reikt me een plastic stoel aan.